Het Einde is een Nieuw Begin: Een diepgaande duik in het artistieke erfgoed van Hugo Roelandt door curator Joanna Zielinska
De tentoonstelling “Hugo Roelandt – Het Einde Is een Nieuw Begin” eert Hugo Roelandt (1950–2015), een veelzijdige kunstenaar – performer, installatiekunstenaar en fotograaf – die vanaf het midden van de jaren 1970 een prominente figuur werd binnen de naoorlogse avant-garde in Antwerpen. Hij startte zijn artistieke carrière met presentaties in de New Reform Gallery in Aalst, een plek bekend om haar focus op performancekunst. Roelandt groeide al snel uit tot een pionier in het performanceveld. Hij was een invloedrijk lid van de artistieke gemeenschap en richtte in 1981, samen met Annie Gentils, de radicale alternatieve kunstplek Montevideo op in Antwerpen. Daarnaast was hij een eigenzinnig docent fotografie aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen (1991–2010).
Een veelzijdige visionair
Roelandt beperkte zich nooit tot één medium of stijl. Zijn performances, fotografische reeksen en interventies in de publieke ruimte werden gekenmerkt door hun diverse en soms tegenstrijdige aard. Zijn samenwerkingen met onder meer kunstenaars, muzikanten, taalkundigen en wetenschappers – zoals Anne-Mie Van Kerckhoven, Narcisse Tordoir, Ria Pacquée, Guillaume Bijl, Luc Steels, Danny Devos en zijn vaste compagnon Marc Holthof – stonden in contrast met zijn uitgebreide reeksen zelfportretten, en toonden zijn multidimensionale benadering. Hoewel hij vaak als performancekunstenaar werd gelabeld, was hij tegelijk kritisch over de evolutie van het medium.
In de jaren 1970 evolueerde Roelandts werk van fotografie naar performance. Oorspronkelijk opgeleid als fotograaf, maakte hij talrijke zelfportretten – met name de reeks Feelings (1974), waarin hij overdreven gezichtsuitdrukkingen voor de camera poseerde. De betekenis van deze werken lag niet enkel in het beeld, maar in het lichaam als instrument van de actie. Representatie was een terugkerend thema in zijn werk. Al vroeg ontwikkelde hij een afkeer voor wat hij ‘Photo Photo’ noemde – clichématige, te serieuze fotografie die esthetiek boven experiment plaatste. Hij stelde vaak dat zijn werk niets representeerde, geen verhaal vertelde, en geen realistische weergave van de wereld bood.
Van fotografie naar post-performance
In de jaren 1980 begon Roelandt met wat hij zelf ‘post-performance’ noemde. In deze fase verschoof zijn praktijk van actieve performance naar conceptuele projecten met technologie en machines, zoals dialogen via telefoon of antwoordapparaten, waarmee hij zich distantieerde van het fysieke lichaam van de kunstenaar. Deze benadering sloot aan bij de postmoderne filosofie en de opkomende interesse in artificiële intelligentie in België. Post-performance betekende een systeemgerichte benadering, verder verwijderd van het idee van de kunstenaar als fysiek handelende persoon.
Kunst als dialoog: de rol van het publiek
Roelandt probeerde gedurende zijn carrière traditionele opvattingen over kunst te ontmantelen. Voor hem moest kunst de complexiteit van het hedendaagse leven en maatschappelijke thema’s weerspiegelen, eerder dan esthetische regels volgen. Belangrijke thema’s in zijn werk waren lichaamsbeeld en gendernormen, automatisering, en de burgerlijke aard van de kunstwereld. Ook de stedelijke omgeving was een terugkerend thema, zoals te zien in zijn werk Pavimenti (1987), een interventie op de gevel van het huidige M HKA-gebouw. In zijn latere werk kwam steeds meer de nadruk te liggen op de ervaring van de toeschouwer: kunst als gedeeld, participatief moment in plaats van louter consumptie van een afgewerkt object. Tegelijkertijd ontwikkelde hij werken die meer elementaire krachten opriepen, zoals water, lucht, licht en vuur.
Het archief als nalatenschap
“Hugo Roelandt – The End is a New Beginning” is de eerste museale overzichtstentoonstelling van Hugo Roelandt, en markeert tien jaar sinds zijn overlijden. Het M HKA en CKV (Centrum voor Kunstarchieven Vlaanderen) ontvingen het volledige archief van de kunstenaar, dat naast sleutelwerken ook documentatie, notities, schetsen, informatie over niet-gerealiseerde projecten en zijn persoonlijke bibliotheek omvatte – een bron van kennis en inspiratie. Als kunstenaar die zich verzette tegen de kunstmarkt en burgerlijke normen, creëerde Roelandt nooit met het idee van nalatenschap. Wat voor hem telde, was vrijheid – in leven én werk. Toch neemt M HKA, door het bewaren van dit waardevolle cultureel erfgoed, nu de verantwoordelijkheid op zich om zijn praktijk grondig te onderzoeken en te contextualiseren binnen de geschiedenis van beeld en performance in België. Via deze tentoonstelling en een nieuw online platform wil het museum Roelandts oeuvre bij een breder (inter)nationaal publiek brengen.
De tentoonstelling werd samengesteld in samenwerking met Marc Holthof en Lydia Van Loock.
